Μια συνομιλία με την Λίντα Λι Μπουκόφσκι

Κάπου εκεί πίσω στο 2008 η αμερικανίδα ποιήτρια και θεατρική συγγραφέας Γκρέις Καβαλιέρι πήρε μια συνέντευξη από την γυναίκα του Μπουκόφσκι, Λίντα Λι Μπουκόφσκι, για λογαριασμό του περιοδικού Oranges & Sardines. Ένα περιοδικό το οποίο είχε πάρει τον τίτλο του από το ποίημα του Φράνκ Ο’ Χάρα, Why I’m not a Painter (Γιατί δεν είμαι Ζωγράφος). Το Oranges & Sardines αργότερα μετονομάστηκε σε PoetsArtists, αλλά όλες αυτές οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες είναι για κάτι φανζίν σαν και τούτο που τα ξεψειρίζουν όλα. Η συνέντευξη τελικά δεν δημοσιεύτηκε ποτέ στο περιοδικό διότι η Λίντα Λι ήθελε να αλλάξει όλες τις απαντήσεις όπου είχε δώσει αρχικά, και ο εκδότης του Oranges & Sardines καθώς και η Καβαλιέρι αποφάσισαν να μην την πιέσουν άλλο, βάζοντας την συνέντευξη στο συρτάρι. Επειδή όμως σε ψηφιακή εποχή ζούμε, τα συρτάρια ψάχνονται και σχεδόν τα πάντα βγαίνουν στην φόρα, η συγκεκριμένη συνέντευξη εμφανίστηκε κάποια στιγμή στο διαδίκτυο, την τσιμπήσαμε και την μεταφράσαμε για πρώτη φορά στα ελληνικά.

Γκρέις Καβαλιέρι: Ο άνθρωπος Τσαρλς Μπουκόφσκι ήταν διαφορετικός από τον ποιητή Τσαρλς Μπουκόφσκι;

Λίντα Λι Μπουκόφσκι: Ήταν πάντα ο ίδιος άνθρωπος. Μια μοναδική προσωπικότητα και πάντα αυθεντικός. Δεν υπήρχε περίπτωση να φορέσει κάποια μάσκα για να δείξει κάτι άλλο. Ήταν αυθεντικός και πάντα ο εαυτός του.

Γκρέις: Διάβαζα τις προάλλες ένα άρθρο του μουσικοκριτικού Τζεφ Χάιμς, για το πώς επηρέασε ο Μπουκόφσκι την μουσική, κυρίως την φολκ και την ροκ. Ποιες τέχνες είναι αυτές που νομίζεις πως επηρέασε και άλλαξε ο Μπουκόφσκι;

Λίντα Λι: Ω, ο Χανκ επηρέασε γενιές καλλιτεχνών, εκατοντάδες καλλιτέχνες. Μπορώ να αναφέρω ένα σωρό μουσικά κομμάτια και είδη μουσικής, όχι μόνο ποπ αλλά και κλασική μουσική, μπαρόκ, τζαζ, νέο-μοντέρνα, ότι μπορείς να φανταστείς. Μόλις επέστρεψα από το Μπέρμπανκ κι από μια γκαλερί όπου ήταν τα εγκαίνια μιας έκθεσης για τον Μπουκόφσκι. Ήταν για ένα βιβλίο σχετικό με τα μέρη που πήγε, ένα οδηγός Μπουκόφσκι. Η έκθεση παρουσίασε 25 καλλιτέχνες κι ο καθένας τους είχε κάνει κι από ένα πορτραίτο σχετικό με τον Μπουκόφσκι. Το ΚΑΛΥΤΕΡΟ πορτραίτο ωστόσο που έχει γίνει το ‘χει κάνει ο Τζον Ρέτζιστερ, μια πραγματική ιδιοφυΐα, ένας νέο-ρεαλιστής, φαντάσου τον Έντουαρντ Χόπερ αλλά καλύτερος, πολύ καλύτερος.

Γκρέις: Που βρίσκεται αυτό το πορτραίτο;

Λίντα Λι: Το κοιτάζω αυτή την στιγμή. Ο Τζον το είχε φτιάξει από μνήμης αλλά ο Χανκ τον είχε γνωρίσει πιο παλιά. Ο Ρέτζιστερ έκανε και το εξώφυλλο για το βιβλίο του Χανκ, Χόλυγουντ (1989). Ήταν ένας από τους καλύτερους καλλιτέχνες που υπήρξαν, έχει φύγει πια. Αλλά αυτά τα παιδιά στην Γκαλερί στο Μπέρμπανκ που είχαν κάνει αυτά τα πορτραίτα, ήταν τόσο όμορφα, ένα υπέροχο νεανικό κοινό. Τόσο ευγενικοί. 

Γκρέις: Πως ήταν να είσαι μαζί με έναν άνθρωπο που βρισκόταν πάντα στο φως της δημοσιότητας;

Λίντα Λι: Κοίτα, όταν τον γνώρισα, δεν ήταν! Ζούσε σε μια τρώγλη μέσα σε αυτόν τον σκληρό κόσμο που έγραφε. Είχα ένα εστιατόριο υγιεινής διατροφής και ήμουν ένα αυθεντικό παιδί των λουλουδιών της δεκαετίας του ’60. Μετέπειτα φυσικά έγινα μια επαναστάτρια. Παρεμπιπτόντως, ο Χανκ κορόιδευε πάντα τους Χίπις και τους αποκαλούσε ανόητους και αδύναμους. 

Γκρέις: Ποιο ήταν το εστιατόριό σου;

Λίντα Λι: Ένα καφέ υγιεινής διατροφής. Το Ντιου Ντροπ Ιν, στην παραλία του Ρεδόντο.

Γκρέις: Ήσουνα Χίπισσα, οκ. Όταν ο Μπουκόφσκι εμφανιζόταν δημόσια, ήταν διαφορετικός απ’ ότι ήταν στο σπίτι;

Λίντα Λι: Δεν έκανε καμία διαφορά. Ήταν πολύ ντροπαλός και του άρεσε να παραμένει ανώνυμος ακόμα κι όταν εμφανιζόταν δημόσια. Είχε παραμορφωθεί από κάποια δερματολογικά προβλήματα και δεν είχε ελκυστικό παρουσιαστικό, και αυτό τον έκανε να αισθάνεται καλύτερα όταν βρισκόταν με τους μη κανονικούς. Δεν ξέρω ποιο ήρθε πρώτο, το δερματικό του πρόβλημα ή η ντροπαλότητα, αλλά αισθανόταν πιο άνετα να δουλεύει με αυτούς που ήταν διαφορετικοί.

Γκρέις: Πως γνωριστήκατε;

Λίντα Λι: Είχα διαβάσει τα βιβλία του και διάβαζα τακτικά στην LA WEEKLY τις Σημειώσεις ενός Πορνόγερου. Πήγαινα σε κάθε απαγγελία που έκανε και γινόταν σε ακτίνα 150 χιλιομέτρων. Δεν τον είχα γνωρίσει αλλά τον λάτρευα και αγαπούσα την σοφία και το ταλέντο του. Ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι θα τον γνώριζα, αλλά ήταν σαν να ερχόταν ο Στήβεν Χώκινς στην πόλη, θα πήγαινα να ακούσω κάθε λέξη που έλεγε. Ο χώρος στο οποίο δούλευε και έγραφε ήταν απίστευτος. Τον γνώρισα οκτώ χρόνια πριν παντρευτούμε.

Γκρέις: Πως θα περιέγραφες αυτόν τον άνθρωπο;

Λίντα Λι: Ήταν το νούμερο # 1. Δεν θα υπάρξει άλλος για εμένα εκτός από αυτόν. Ήταν ο καλύτερος άντρας που γνώρισα ποτέ μου. Η πρόσβασή μου τότε και στην αρχή, ήταν η ποίηση και αργότερα αυτός, σαν άντρας. Το να είναι ποιητής ήταν η δουλειά του. Αλλά για μένα ήταν τα πάντα, σύζυγος, εραστής, φίλος, πολεμιστής, ο συνεργάτης μου, το κάθαρμά μου.

Γκρέις: Πες μας για την τρυφερή πλευρά του.

Λίντα Λι: Ήταν τόσο τρυφερός στην προσπάθειά του να είναι τρυφερός. Είχε μια εσωτερική τρυφερότητα από την παιδική του ηλικία. Το είχε στερηθεί και είχε καταπιεστεί, έπρεπε να διώξει αυτή την στέρηση και την καταπίεση ώστε να ορθοποδήσει. Διάβασε το Τοστ Ζαμπόν (1982). Μακάρι να μπορούσες να δεις φωτογραφίες του από όταν ήταν μικρό παιδί με το χέρι του πατέρα του περασμένο πάνω από τον ώμο του. Αυτή ήταν πιθανών η στιγμή ακριβώς μετά κι αφού τον είχε δείρει μέχρι θανάτου ή θα τον έδερνε το αμέσως επόμενο λεπτό επειδή είχε πάρει την λάθος κλίση σώματος. Το μικρό αγόρι ήταν σαν μια αφίσα για τα κακοποιημένα παιδιά. Γι’ αυτόν τον λόγο έγινε και η φωνή για τους καταπιεσμένους. Εγώ δεν είχα εισπράξει ποτέ τέτοιου είδους σωματικό πόνο. Όλοι έχουμε πονέσει αλλά όχι κατά αυτόν τον τρόπο. Δεν περπάτησα τον δρόμο όπως τον περπάτησε εκείνος, αλλά είχα τα δικά μου βάσανα. Είναι το γαϊτανάκι της ζωής που έχουμε με όλα αυτά τα διαφορετικά νήματα μέσα του, που φτιάχνουν υποθέτω όλη αυτήν την δημιουργικότητα. Κάθε κλωστή προστίθεται μέσα σε αυτό.

Γκρέις: Θεωρείς τον εαυτό σου τυχερό;

Λίντα Λι: Ναι. Με το να γνωρίσω τον Χανκ και να τον αγαπήσω. Αλλά επίσης είμαστε τα τυχερά Όντα στη γη με μια στέγη πάνω απ’ τα κεφάλια μας κι ένα πιάτο φαΐ, ενώ δισεκατομμύρια άλλοι δεν έχουν τίποτα, ούτε καν μια μικρή φωτιά να κάτσουν γύρω της.

Γκρέις: Πως ένιωθε ο Χανκ για την κατανομή του πλούτου στον κόσμο;

Λίντα Λι: Ήταν θυμωμένος. Το σιχαινόταν. Δεν καταλάβαινε πως οι πλούσιοι μπορούσαν ποτέ να ισχυριστούν πως γνώριζαν τι είναι πόνος. Εξελίχθηκε τόσο ώστε να έχει αρκετά αλλά ποτέ δεν ήταν εκατομμυριούχος. Ο κόσμος έχει μια εικόνα ενός πλούσιου Μπουκόφσκι. Μένουμε σε ένα σπιτάκι σε μια πόλη της εργατικής τάξης. Ο κόσμος έχει την εντύπωση πως ήταν σούπερ πλούσιος. Έχουμε αυτό το μικρό μέρος αλλά ήμασταν ευτυχισμένοι.

Γκρέις: Τι πίστευε για το λογοτεχνικό κατεστημένο;

Λίντα Λι: Έλεγε, όταν αρχίσει να με γουστάρει το κατεστημένο της ανατολικής ακτής, την έβαψα. Τώρα τα πανεπιστήμια διδάσκουν Μπουκόφσκι. Νομίζω πως κατά βάθος του άρεσε η προσοχή. Έβλεπα μια μικρή λάμψη μέσα του μια φορά στο τόσο που έλεγε, ε, ήταν ώρα πια.

Γκρέις: Πότε έγραφε;

Λίντα Λι: Έγραφε τη νύχτα. Κάθε μέρα πήγαινε στον ιππόδρομο, και όντας ντροπαλός, πήγαινε και καθόταν ψηλά και στο τέλος της εξέδρας στην Σαν Ανίτα. Είχε τον ιππόδρομο σαν ναό. Δεν στοιχημάτιζε πολλά, κοντά στα 5 δολάρια, ήταν η διαδικασία που του άρεσε… οι διαφορετικοί τρόποι στοιχήματος… Πάντα έλεγε πως ήμουν μια από τις καλύτερες στο στοίχημα των αλόγων. Μάθαινα. Είμαι καλή μαθήτρια. Ήταν φορές που εγώ κέρδιζα κι αυτός έχανε. Αυτό με έκανε αξιολάτρευτη σε εκείνον.

Γκρέις: Πως θα ήθελες να το θυμάσαι αυτό;

Λίντα Λι: Δεν μπορώ τώρα να επιστρέψω πίσω. Δεν θα το κάνω ποτέ. Αλλά θα ήθελα ένα γλυπτό του να κάθεται εκεί στα αριστερά, πάνω στην εξέδρα, να κάθεται, καμπουριαστός (η καμπούρα βρισκόταν στο σημείο όπου τον χτυπούσε και τον τραυμάτιζε ο πατέρας του). Θα κρατούσε ένα δελτίο ιπποδρομιών στο χέρι του. Το βλέπω. Το ‘χω ήδη κάνει εικόνα.

Γκρέις: Ας ρίξουμε ένα κάλεσμα στους γλύπτες! Που έγραφε;

Λίντα Λι: Έχουμε ένα γραφείο, ένα μικροσκοπικό δωμάτιο με ένα μικρό μπαλκόνι στον πάνω όροφο. Έχει θέα στο βιομηχανικό λιμάνι κι όχι στο αγροτικό Σαν Πέντρο.

Γκρέις: Το σπίτι σας ακούγεται σαν να είναι ένας ναός για αυτόν.

Λίντα Λι: Κοίτα, διατηρούμε το σπίτι με το ΙΔΡΥΜΑ ΤΣΑΡΛΣ ΜΠΟΥΚΟΦΣΚΙ. Τα πάντα πάνε σε αυτήν την εποπτεία. Όταν φύγω, θα γίνει ένα ιδιωτικό μουσείο, δεν θα είναι ανοιχτό στο κοινό, αλλά μονάχα για ξεναγήσεις κάνα δυο φορές τον χρόνο σε μελετητές που πραγματικά ενδιαφέρονται.

Γκρέις: Που βρίσκονται τα γραπτά του;

Λίντα Λι: Δώρισα χιλιάδες και μου έχουνε μείνει πάρα πολλά ακόμα. Το κυρίως αρχείο βρίσκεται στην Βιβλιοθήκη Χάντινγκτον και στον Βοτανικό Κήπο. Ο Χανκ σιχαινόταν τα πανεπιστήμια επειδή ήταν τόσο καταπιεστικά, οπότε χάρισα τα πάντα στην Βιβλιοθήκη Χάντινγκτον. Είναι υπέροχοι άνθρωποι. Έχουν Γκούτενμπεργκ, Δαρβίνο, Μπουκόφσκι, τους καλύτερους. Μου προσέφεραν τεράστια ποσά για την δουλειά του αλλά ήξερα πως θα προτιμούσε να τα δωρίσει στο σωστό μέρος. Υπάρχουν κι άλλα αρχεία… πολλά… στα Πανεπιστήμια της Σάντα Μπάρμπαρα, στο Ώστιν του Τέξας, στο Ουισκόνσιν, κι αλλού. Έχω δωρίσει 1000 από τα προσωπικά του βιβλία κι έχω ακόμα σχεδόν άλλα τόσα, εδώ μέσα στο σπίτι. Η Χάντινγκτον είναι η πολιτεία της τέχνης, όλα είναι ακαδημαϊκά και τα διαχειρίζονται άψογα.

Γκρέις: Ανέφερες τους κήπους εδώ…

Λίντα Λι: Λάτρευα τους κήπους και πήγαινα κάθε μέρα αφού τον άφηνα στον ιππόδρομο. Γίνονται 9 ιπποδρομίες. Θα επέστρεφα για να στοιχηματίσω στην ένατη αλλά αφού πρώτα είχα περπατήσει στους κήπους.

Γκρέις: Ταξιδεύατε;

Λίντα Λι: Ω, ναι, φυσικά, πήγαμε στη Γερμανία, στη Γαλλία, παντού, αλλά δεν άντεχε το να ταξιδεύει. Δεν άντεχε το ξεβόλεμα. Έλεγε ότι δεν μπορούσε να καταλάβει τις αναθεματισμένες γλώσσες και δεν υπήρχε ποτέ ένα καλό μέρος για να κάτσει να γράψει.

Γκρέις: Γνωρίζουμε ποιους επηρέασε ο Μπουκόφσκι, αλλά ποιος επηρέασε τον Μπουκόφσκι;

Λίντα Λι: Διάβασε όλους τους μεγάλους. Τολστόι, Ντοστογιέφσκι, Κάφκα, Τσέλαν. Ήταν ένας συνεχής αναγνώστης και διάβαζε στην δημόσια βιβλιοθήκη όταν δεν είχε πουθενά αλλού να πάει. Ποτέ δεν του άρεσε ο Χέμινγουεϊ… Ξεχάστε το, έλεγε.

Γκρέις: Ποιες ήταν οι πολιτικές του πεποιθήσεις;

Λίντα Λι: Ο Χανκ ήταν Ειρηνιστής. Επίσης ποτέ δεν ψήφιζε ή απλά να πάει να γραφτεί στους εκλογικούς καταλόγους για να ψηφίσει, μέχρι που τον πίεσα. Στις πρώτες του εκλογές ψήφισε τον Τζέσε Τζάκσον. Ψήφισε επίσης και τον Μπιλ Κλίντον. Ήταν εναντίον της κοινωνικής ανισότητας, απεχθανόταν τον πλούτο και είχε μια βαθιά προχωρημένη αντίληψη για τα πάντα, ακόμα και για τον γάμο.

Γκρέις: Γνωρίζουμε την εξέλιξή του. Η δικιά σου ποια ήταν;

Λίντα Λι: Ήμουν ακόλουθος του Μέχερ Μπάμπα για ένα διάστημα, ταξίδεψα ακόμα και μέχρι την Ινδία. Ο Μέχερ Μπάμπα έλεγε πάντοτε ότι πρέπει να βρισκόμαστε κοντά στους αληθινούς δασκάλους και να καθοδηγούμαστε από αυτούς.

Γκρέις: Για ποιο πράγμα έχεις μετανιώσει περισσότερο;

Λίντα Λι: Για το μόνο που μετανιώνω είναι τ’ ότι έφυγε. Ο έρωτας της ζωής μου – ο έρωτας των ζωών μου – όλων των ζωών μου – πέρα από αυτό – Πέρα για Πέρα.. μια για πάντα…

Γκρέις: Με τί πράγματα γεμίζεις την ζωή σου τώρα;

Λίντα Λι: Βρίσκομαι έξω στον κήπο όλη μέρα. Είμαι έξω όλη την ώρα. Έχω μόνο αυτήν την μικρή αυλή που εμπνεύστηκα από τους Κήπους του Χάντινγκτον και αυτός είναι ένας βοτανικός κήπος μινιατούρα. Έχω εννιά διαφορετικά τμήματα με φυτά: υποτροπικά, της Βόρειας Ιταλίας, της Νότιας Ασίας, έναν Αγγλικό κήπο, έναν κανονικό Καλιφορνέζικο κήπο. Δεκαπέντε καρποφόρα δέντρα – δαμάσκηνα, αβοκάντο.

Γκρέις: Σε πόσες γλώσσες έχει μεταφραστεί ο Μπουκόφσκι;

Λίντα Λι: Τουλάχιστον σε είκοσι, και μόλις τώρα μεταφράστηκε και στα ΦΑΡΣΙ! Για τον πληθυσμό που ζει εδώ πέρα, όχι του εξωτερικού όπου θα είχε απαγορευτεί, αλλά για τους εδώ ξενιτεμένους.

Γκρέις: Το Pacifica Archives δίνει ένα σπάνιο δώρο, μια από τις πρώτες κασέτες ΑΠΑΓΓΕΛΙΑΣ του συζύγου σου. Η πρώτη του απαγγελία που έγινε ποτέ! Δώδεκα ποιήματα που ακούγονται για πρώτη φορά. Από το, νομίζω το 1962. Πως ένιωσες όταν άκουσες την ηχογράφηση που σου έστειλαν;

Λίντα Λι: Έβαλα την κασέτα να παίζει και πήγα στην κουζίνα και ακουγόταν σαν να βρισκόταν εδώ μέσα – η τονικότητα της φωνής, δεν μπορούσα να πιστέψω ότι τον άκουγα. Ήταν πολύ δύσκολο για μένα να τον ακούω. Έχουν περάσει δεκατέσσερα χρόνια… από τότε που πέθανε… αλλά είναι ακόμα ο σύζυγός μου. Δεν μπορούσα να την ακούσω ολόκληρη. Αναγκάστηκα να την κλείσω.

Γκρέις: Γιατί δεν έρχεσαι να με επισκεφθείς και να ακούσουμε μαζί την κασέτα;

Λίντα Λι: Δεν μπορώ να ταξιδέψω. Έχω εννιά γάτες. Έλα εσύ από ‘δω. Μπορούμε να περπατήσουμε στην παραλία.

Γκρέις: Μπορεί και να το κάνω, αλλά μετά θα χρειαστώ ένα κοκτέιλ μιμόζα.

Λίντα Λι: Δεν πίνω πολύ πια, αλλά ένα ρούμι-κόλα θα το πιώ.

Γκρέις: Κερνάω εγώ. Λευκό ή μαύρο;

Λίντα Λι: Μαύρο ρούμι. Πάντα μαύρο. Μαύρο ρούμι μόνο…

               … αν ο Χανκ έμπαινε τώρα εδώ μέσα, θα έλεγε, κορίτσια ακόμα χαζολογάτε;!